Nagroda Główna w konkursie NIAiU "Przestrzeń wspólna jest wartością": Martyna Kędrzyńska - "PGR 2.0. Dziedzictwo idei kolektywizacji rolnictwa."

Grafika i tekst: Martyna Kędrzyńska

Historia PGR-ów, utrwalona jest w entropijnym krajobrazie wsi, pełnym bloków mieszkalnych i rzędów długich obór. Choć jej elementy łączą każdy zakątek Polski, to tereny wsi socjalistycznej od lat są marginalizowane, czekając aż kompletnie zniknie – z powierzchni ziemi i ze zbiorowej pamięci. Projekt PGR 2.0, zakłada odwrócenie tej tendencji i pracę z obszarem wsi post-PGR-owskiej traktując równorzędnie wszystkie warstwy historii i dodając do niej kolejny rozdział.

Praca z obszarami wiejskimi wymaga podejścia wielkoskalowego, dlatego też postulaty projektowe realizowane są w trzech skalach: terytorium – gminy, jednostko osadniczej – wybranej wsi, architektury. W skali terytorialnej zaproponowana została strategia rozwoju gminy Chojna, wykorzystując charakterystykę miejscowości PGR-owskich jako elementu przewodniego dla rozwoju terenu. Głównymi postulatami jest podział miejscowości PGR-owskich na typy pod kątem ich potencjałów, wzmocnienie połączeń pomiędzy nimi, tworząc samowystarczalną sieć wsi.

Ideą, która przyświecała wsi socjalistycznej, było połączenie modernizmu miast z krajobrazem wiejskim i tworzenie wiejskich miasteczek. Centrum takich miejscowości często zajmowała przestrzeń publiczna z domem kultury. W skali jednostki osadniczej, idea ta została przetransponowana na dzisiejsze czasy tym samym stając się fundamentem dla projektu.

Projekt przedstawia wizję modelowej adaptacji folwarku po-niemieckiego - po-PGRowskiego na wielofunkcyjne założenie łączące zamieszkiwanie, pracę oraz odpoczynek z wiejskim krajobrazem. Centralnym elementem jest dziedziniec folwarczny przekształcony na przestrzeń publiczną wsi, która będzie skupiać aktywność społeczną mieszkańców – wiejskie forum.  Krajobraz wspólnotowy wsi otaczają permakulturowe ogrody, łączące ludzi z naturą. 

W imię zasady 3R (reduce – reuse - recycle) istniejącym budynkom została nadana nowa funkcja, a materiały z koniecznych rozbiórek wykorzystane zostały w projekcie. Pragmatyczna wata na maszyny rolnicze zamieniona została w łatwoadaptowalny pawilon targowy, pomalowany na zielono. Czysto techniczna posadzka betonowa zyskała rysunek poprzez użycie czerwonej farby, a miejscami została rozkuta by wpuścić zieleń oraz wodę. 

Katalizatorem dla transformacji PGR-u jest przekształcenie typowej obory PGR-owskiej – obiektu o skojarzeniach negatywnych - na centrum wspólnoty.  Wykorzystana została oryginalna betonowa konstrukcja, wypełniona naturalnymi materiałami jak beton konopny oraz drewno. Tym samym otoczona ogrodami permakulturowymi bazylika wiejska, staje się pomnikiem historii oraz nośnikiem nowej tożsamości miejsca, opartej o lokalność, współpracę i troskę o naturę. 

Zaproponowane rozwiązania mogą zostać wykorzystane jako model lub kierunek, w którym tereny wsi socjalistycznej mogą podążać. PGR-y mogą stać się miejscami przemian ekologicznych i społecznych, opierających się na nowych wartościach jednocześnie bazując na spuściźnie przeszłości.

Link do plansz prezentujących projekt w całości: 

https://www2.arch.pw.edu.pl/mod/mediagallery/view.php?g=4103

Uzasadnienie sądu konkursowego NIAiU:

"Magisterski projekt Pani Martyny Kędrzyńskiej jest pracą wybitną, łączącą olbrzymią pracę analityczno–teoretyczną, napisaną z mądrej perspektywy, z „case study” – projektem zaaplikowanym dla konkretnych uwarunkowań PGR we wsi Chojna.

Praca dotyka jednego z najważniejszych problemów Polski powojennej – dziedzictwa prób przymusowej kolektywizacji a następnie – już w latach 60 – tych i 70 – tych XX w. socjalistycznej państwowej gospodarki rolnej. Fiasko tych komunistycznych przedsięwzięć pozostawiło bolesny, często tragiczny ślad w pamięci społecznej. W sferze przestrzennej skutki były – i są nadal równie dramatyczne. Niedoinwestowanie infrastruktury technicznej i społecznej, bieda, chaos, zerwanie z tradycyjnymi modelami społecznymi i przestrzennymi a obecnie wyludnienie i marginalizacja, to spuścizna wsi po PRL-u. Z kolei po 1989 roku polska wieś, a już szczególnie wsie związane z PGR-ami zostały wykluczone z „awansu”, który zapewniła Polsce neoliberalna doktryna rozwoju. Jak czytamy w Pracy Pani Kędzierskiej: „Nakładając na siebie wszystkie konteksty – historyczny, społeczny, klimatyczny, ukazuje się obraz PGR-u jako pola walki, której zgliszcza do dziś się tlą.”

Dyplom Pani Martyny Kędrzyńskiej jest jedną z nielicznych prac podejmujących tę trudną problematykę. Nie stawia prostych tez i łatwych czy efektownych rozwiązań. Mówi o procesie przywracania wsi do życia, w którym wymiar praktyczny – „przekształcania przestrzeni dla trwania życia” (M. Budzyński) stara się pomagać „zabliźnić świeże rany” i adaptować substancję PGR-u do obecnych warunków i potrzeb. Bardzo pomocna jest pamięć historyczna, którą obecnie często się wypiera i zastępuje prezentyzmem.

Praca wskazuje współczesne możliwości i przekreśla negatywne konotacje. Symboliczna jest tutaj adaptacja pegeerowskiej obory (dla mojego pokolenia symbolu wszystkiego, co najgorsze) na „bazylikę” lokalnej przestrzeni kontaktów społecznych: „do wspólnego gotowania, spożywania posiłków, kłótni i godzenia się.”  (M. Kędrzyńska III. Architektura: Bazylika wiejska). 

Niezależnie od wielkiego ładunku intelektualnego, Autorka w projektach architektonicznych pokazuje znakomity talent i wrażliwość, które w pracy Architekta są niezwykle istotne. Warto też wspomnieć o dojrzałym warsztacie obrazowania myśli wzbogaconym o odrobinę ironii, autoironii i poczucia humoru."