Ewa Popławska-Bukało

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

STRESZCZENIE:

Zabudowa mieszkaniowa Otwocka jest odzwierciedleniem historycznych etapów rozwoju przestrzennego miasta, który kształtował się, z pewnymi wyjątkami, od końca XIX w. Poszczególne dzielnice miejscowości mają zróżnicowany charakter urbanistyki i architektury. Rozpoznana modernistyczna zabudowa międzywojenna występuje na terenie kilku z nich i jest integralnie związana z naturalnym krajobrazem: kompleksem leśnym i doliną rzeki Świder. Występuje przede wszystkim na terenie Śródmieścia, Świdra, Soplicowa i Śródborowa. W obecnym centrum modernistyczne domy jedno- i wielorodzinne uzupełniają tkankę miejską. Reprezentują przeważnie formy wczesnego i umiarkowanego modernizmu. Podobnie w Świdrze przykładów architektury modernistycznej nie jest wiele. Największym procentem zrealizowanych i zachowanych do dziś budynków o cechach modernizmu pojętego jako symbol nowoczesności i postępu, mogą poszczycić się dwa dawniej peryferyjne osiedla: Soplicowo i Śródborów. Zabudowa kształtowała się tu inaczej niż na terenach historycznych, zagospodarowanych w innych częściach miasta już w końcu XIX w., różniących się między sobą genezą i sposobem parcelacji. Jej powstanie na obszarze Soplicowa zainicjował Edward Kasperowicz wraz z innymi udziałowcami kolonii dla urzędników państwowych. Śródborów powstał z inicjatywy społecznej „Towarzystwa Śródborów”. Sposób zagospodarowania tych osiedli był oczywiście rezultatem nowego myślenia urbanistycznego (popularnej w tym czasie idei miast-ogrodów) oraz założenia ich jako nowych inwestycji mieszkalnych na tzw. „surowym korzeniu”. Występują tu obiekty rozmieszczone wśród zieleni, często z zakomponowanymi ogrodami leśnymi i małą architekturą, które w wielu przypadkach posiadają pierwotne gabaryty i rozwiązania architektoniczne. Sukcesywnie poddawane są zmianom, modernizacji lub w ogóle rozbiórce. Niemniej nadal na tym terenie można odnaleźć interesujące i mało znane przykłady działalności architektonicznej znanych warszawskich architektów oraz lokalnych budowniczych, realizowane dla inwestorów o różnym statusie społecznym.

Zaprezentowanie tych przykładów –obiektów z l. 1918 –1939 – jest celem artykułu, który został oparty na wieloletnich badaniach własnych, w tym materiałach zebranych i opracowanych w ramach realizacji stypendium Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego w 2. poł. 2018 r. Artykuł zawiera też nowe, wcześniej nieznane informacje oraz odnalezione i niepublikowane projekty archiwalne ze zbiorów różnych archiwów. Wykorzystuje istniejącą literaturę przedmiotu.

W artykule omówione zostały modernistyczne budynki na tle historii i rozwoju przestrzennego miasta Otwocka. Przeprowadzone analizy wykazały charakterystyczne cechy ich architektury, wskazały na konieczność zachowania i ochrony najbardziej wartościowych przykładów dla przyszłych pokoleń. Do powstania artykułu przyczyniła się przychylność Pani profesor Małgorzaty Rozbickiej, której w tym miejscu pragnę podziękować.

SŁOWA KLUCZOWE:

Otwock, Śródmieście Otwocka, Świder, Soplicowo, Śródborów, modernizm, architektura l. 30. XX w.

SUMMARY:

Residential architecture in Otwock is a reflection of the historical phases in the spatial development of the city, shaped, with certain exceptions, from the end of the 19th century. The individual districts of this locality have varied urban planning and architectural character. The identified Modern interwar buildings are present within the limits of several of these. They are integrated with the natural landscape: a forest complex and the Świder River valley. Primarily, they are found in Śródmieście [Downtown], Świder, Soplicowo, and Śródborów. Modern single– and multi–family buildings supplement the urban tissue in the present city center. They mainly represent early and moderate Modernism. Similarly, there are not many examples of Modernism in Świder. The greatest number of buildings with the qualities of Modernism understood as symbols of modernity and progress that were built and have survived to this day are the pride of two formerly peripheral housing estates: Soplicowo and Śródborów. Building tissue here was shaped differently than in historical areas, developed in different parts of the city as early as the end of the 19th century. They differed in their genesis and method of land parceling. Construction on the grounds of Soplicowo was initiated by Edward Kasperowicz, together with other partners, in a residential colony for civil servants. Śródborów was created thanks to the initiative of the “Śródborów Society.” The development of these housing estates was obviously the result of the new way of thinking in urban planning (the then popular concept of the garden–city) and their founding as new housing projects on virgin land. The structures located here are distributed amidst vegetation with composed forest gardens and small–scale architecture that, in many cases, has maintained its initial dimensions and architectural solutions. These are successively subject to changes, modernization, or even demolition. Nevertheless, these areas continue to be the site of interesting and little known examples of the architectural activities of recognized Warsaw architects as well as local builders, undertaken for investors of varied social standing.

The presentation of these examples – buildings from the years 1918–1939 – is the objective of this article. It is based on many years of own research, including materials collected and developed within the framework of a fellowship from the Ministry of Culture and National Heritage from the 2nd half of 2018. The article also contains new, previously unknown information as well as discovered, unpublished archival designs from the collections of various archives. It also takes advantage of existing topical literature.

The article discusses Modern buildings against a backdrop of the history and spatial development of the city of Otwock. The conducted analyses demonstrated the characteristic features of their architecture and pointed out the need to preserve and protect the most valuable examples for future generations. This article was in part made possible with the kind support of Professor Małgorzata Rozbicka, who I want to thank at this point.

KEY WORDS:

Otwock, Downtown Otwock, Świder, Soplicowo, Śródborów, Modernism, architecture of the 1930s.