Alicja Szmelter

-------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

STRESZCZENIE:

Równolegle z rozpoczęciem realizacji (przed 1933 rokiem), wielkiej nowej arterii komunikacyjnej Warszawy – trasy N-S, dzisiejszej Alei Niepodległości, która miała połączyć centrum miasta z dzielnicami północnymi i południowymi stolicy, rozpoczęto prace nad zagospodarowaniem areału dawnych, porosyjskich Koszar Jerozolimskich. Jest to rozległy kwartał dawnych wojskowych terenów, ograniczony od południa ulicą Nowowiejską, od wschodu Aleją Niepodległości, od zachodu ulicą Krzywickiego (d. Suchą), a od północy ulicą Koszykową. W latach 1931–1933 wzdłuż ulicy Koszykowej i Alei Niepodległości Fundusz Kwaterunku Wojskowego wzniósł wielorodzinny dom mieszkalny przeznaczony dla kadry oficerskiej Wojska Polskiego. Ten monumentalny obiekt (wzniesiony we współpracy z Józefem Jankowskim), który jest dziełem wybitnego architekta doby modernizmu – funcjonalisty, Romualda Gutta (1888–1974), zapoczątkował organizowanie areału, w którym planowano zrealizować kompleks domów mieszkalnych dla wojskowych, a którego projekt urbanistyczny był wynikiem zamkniętego konkursu (autorzy rozwiązań konkursowych: E. Norwerth, J. Reda, R. Gutt). Dzieło Romualda Gutta, jego projekty obiektów publicznych, jest stałym przedmiotem analiz krytyków architektury, dom przy ulicy Koszykowej jest jednak kwitowany, niesłusznie, zaledwie wzmiankami. Filozofia autora – polegająca na projektowaniu architektury spełniającej wszelkie potrzeby funkcjonalne i niosącej jednocześnie przekaz znaczeniowy, została w tym obiekcie doskonale przekazana. Dom przy ulicy Koszykowej charakteryzuje się niezwykłą siłą wyrazu. Jest odbierany, także dzisiaj, jako „twierdza”, „tama”, „ściana”, co zawdzięcza m.in. swojej fasadzie z tzw. „szarej” cegły cementowej. Monumentalna fasada uliczna, po przekroczeniu bramy, okazuje się tylko kulisą mającą ewokować siłę polskiej armii, za którą kryje się precyzyjnie zaprojektowana przestrzeń przyjaznego mieszkańcom zazielenionego dziedzińca, na który otwierają się parterowe tarasy i balkony mieszkań. Projekty mieszkań tylko pozornie są powtórzeniem znanych, stosowanych głównie w Niemczech, dyspozycji funkcjonalnych. Nie tylko układ pomieszczeń, ale ich proporcje i wiele drobnych, ale doskonale przemyślanych detali wyposażenia, świadczy o mistrzostwie Autora. Omówienie domu przy ulicy Koszykowej jest próbą udokumentowania pierwotnych walorów tej wybitnej architektury doby międzywojennej. Obiekt jest obecnie intensywnie przebudowywany (w większości mieszkań wyburzane są ściany działowe i powierzchnia mieszkań jest przeprojektowywana), a przemyślane detale wystroju architektonicznego ulegają w trakcie przebudów sukcesywnemu zniszczeniu.

SŁOWA KLUCZOWE:

Fundusz Kwaterunku Wojskowego, Romuald Gutt, Józef Jankowski, dom przy ulicy Koszykowej 79A/Alei Niepodległości 245, urbanistyka, architektura, detal architektoniczny

Romuald Gutt’s and Józef Jankowski’s Koszykowa Street Officers’ Multifamily Residential Building in Warsaw as Designed for the Military Housing Fund, 1931–1933: Urban Plan and Architecture

SUMMARY:

In parallel with the launching of construction (prior to 1933) of a major new traffic artery—the N–S Route, today’s Niepodległości Avenue, which was to connect the city center with the capitol’s northern and southern districts—work was commenced on the development of the acreage of the former Russian Jerozolimskie Barracks. This was an extensive quarter of formerly military land bounded on the south by Nowowiejska Street, with Niepodległości Avenue (formely Topolowa) to the east, Krzywickiego Street (formerly Sucha) on the west, and Koszykowa Street in the north. Over the years 1931–1933 the Military Housing Fund built a multifamily residential building designated for the officers’ corps of the Polish Army along Koszykowa Street and Niepodległości Avenue. This monumental facility, the work of Romuald Gutt (1888–1974), a prominent architect of the age of Modernism and a Functionalist (erected in collaboration with Józef Jankowski (1882–1944), was the start of the shaping of this area. It was a part of the planned construction of a complex of residential buildings for the military. Its urban design was the result of a closed competition (authors of the competition solutions: E. Norwerth, J. Reda, and R. Gutt). While the work of Romuald Gutt—his designs for public buildings—is a neverending subject of analyses by architectural critics, the building on Koszykowa Street is undeservedly signed off with barely a mention. The author’s philosophy was based on the design of architecture that met all functional needs and provided unequivocal meaning. This was embodied in this building perfectly. The Koszykowa Street building is characterized by its exceptionally powerful expression. Even today, the building is seen as a “fortress,” a “dam,” a “wall,” thanks to what is known as “gray” cement brick. The monumental street-side façade, upon passing through its gate, turns out to be only something behind the scenes intended to evoke the strength of the Polish Army. It is followed by a precisely designed space forming a green courtyard that is friendly to residents, onto which groundfloor terraces and apartment balconies open. The dwelling designs only seem to be a repetition of functional dispositions mainly applied in Germany. It is not just the layout of the rooms, but also their proportions and the many tiny, ideally though–through details of their furnishings that bear witness to the mastery of their designer. Discussions on the Koszykowa Street building are an effort at documenting the primary values of this exceptional architecture of the Interwar period. The facility is presently being forcefully remodeled (most of the dwell ing partition walls are being demolished and their space is being redesigned) and the thoughtful detail of their architectural décor is being successively destroyed as a part of that reconstruction.

KEY WORDS:

Military Housing Fund, Romuald Gutt, Józef Jankowski, Koszykowa Street 79A/245 Niepodległości Avenue building, urban plan, architecture, architectural detail